Zondag is het startzondag voor ons in Geldrop-Mierlo. Wij starten in een nieuw seizoen, maar we starten zonder Pieter Flach, opbouwwerker en collega, die elders een baan gevonden heeft. Deze zondag hebben we allebei nog een rol. Pieter gaat het hebben over Bouwen n.a.v. Jona 4. En ik ga het hebben over Verbinden n.a.v. Matteus 20. Want "vieren en verbinden" - dat is het thema van de startzondag. Ik zal me dus tot mijn 'eigen' tekst beperken. Die gaat over de ruimhartigheid van God, die voor alle mensen geldt. En die mensen vaak niet goed kunnen verdragen. Gaat de tekst ook over verbinden? Ik denk het wel. Jezus brengt in zijn gelijkenis de werkers van het eerste uur en de werkers van het laatste uur met elkaar in verbinding. Zij moeten zich tot elkaar verhouden. De baas waar Jezus over vertelt, dwingt hen daartoe. Hij had het anders kunnen doen: als hij degenen die het eerst waren gekomen ook als eerste had uitbetaald, was er niets aan de hand geweest. Iedereen tevreden met wat er beloofd was. Maar hij wil dat ze het zien! Zou het in de gemeente ook zo zijn? We worden gedwongen ons tot elkaar te verhouden, ook als we elkaar voor gewoon niet zouden hebben uitgezocht? Tot broeders en zusters zijn we gemaakt omdat Jezus aan onze kant is gaan staan en ons tot broeders en zusters verklaart. Het schijnt dat het niet de bedoeling is dat we 'ons soort' opzoeken in de gemeente, maar ons tot allen te verhouden, ook degenen die over dingen anders denken. Nou, dit lijkt me een inspirerende gedachte...

Het is best een heikel thema: vergeving. Niet omdat wij het niet goed en belangrijk vinden dat wij anderen vergeven. Daar zal iedereen het wel over eens zijn. Het is heikel omdat er al gauw mensen in beeld komen die levenslang pijn lijden door wat een ander hen heeft aangedaan. Waardoor spreken over vergeving dicht bij ontkenning van pijn komt te liggen. Mensen torsen vaak onpeilbaar verdriet met zich mee, vanwege onherstelbare, onomkeerbare gebeurtenissen die de schuld van een ander zijn. Dat het stuk begint met Petrus die probeert te tellen, te berekenen, is daarbij veelzeggend. Want het gaat juist om het feit dat het leed niet te tellen, de pijn niet te peilen is. De reactie van Jezus maakt dat duidelijk: er komt geen eind aan. Niet aan de vergevingsgezindheid, maar ook niet aan de pijn die de gekwetste voelt. Gevoel lijkt me een belangrijk woord voor het thema vergeving.
Ik wil iets proberen te zeggen over wat vergeving is, en wat daar niet mee is bedoeld. Een graatwandeling dus, zo voel ik dat wel. Alvast dit: vergeving heeft met loslaten te maken.
En ik wil proberen te peilen wat wij zouden kunnen doen om - in de lijn van deze koninklijke mens die ons als voorbeeld wordt getoond - het kwaad niet door te geven maar te ontkrachten.

Ja, het is nog een beetje wennen zo na de vakantie: je weer in teksten verdiepen en proberen te horen wat ze zeggen... - Het zal je trouwens maar gezegd worden: weg, jij, satan! Deze woorden tegen Petrus zijn wel erg hard. Ik, voor mezelf, denk dan ook, dat Jezus hem later wel heeft uitgelegd waarom hij zo scherp was. Anders kan ik me Jezus niet goed voorstellen. Vlak vantevoren staat de tekst waar Petrus Jezus de Messias noemt, en dat wordt geduid als een openbaring van God. Zijn wij zulke mensen als Petrus? Staan wij het ene moment open voor wat God ons zeggen wil, en laten wij ons het volgende moment al door de satan beinvloeden? Zijn wij zo'n blad aan de boom dat willoos heen- en weerdraait? Of zijn we een persoon die keuzes heeft gemaakt die ook tegen een stootje kunnen en het bijltje er niet meteen bij neergooien als we de wind van voren krijgen? Want kijk, het lijkt er wel op dat Jezus van zijn leerlingen (en volgelingen) vraagt om zich met een verliezer te identificeren. Lastig is dat met de weg van Jezus, en met de boodschap die hij zijn volgelingen voorlegt: wil je door de dood naar het leven of door het leven naar de dood? - om met woorden van Nel Benschop te spreken. Zo maar mijn eerste gedachten; ik moet nog zien hoe het balletje rolt...

Het verbindende woord tussen de beide teksten is het koninkrijk. God is koning over de aarde, zegt Jesaja in mooie poetische taal. En wat Jezus vertelt zijn gelijkenissen van het koninkrijk. De mensenzoon zaait het zaad van het koninkrijk in de akker van de wereld.
Nu is er wel weer verschil tussen de gelijkenis (24-30) en de uitleg van die gelijkenis aan de leerlingen (36-43): De gelijkenis over het onkruid tussen de tarwe maant tot geduld en voorzichtigheid, maar de uitleg waarschuwt voor het oordeel en kent een behoorlijk apocalyptisch taalgebruik, een taal die ook gebezigd werd in de gemeenschap van Qumran. Daar, bij de Dode Zee, zijn in 1947 de Qumran-rollen gevonden die nieuw licht hebben geworpen op de overlevering van bijbelboeken. De schriftrollen werden bewaard door een soort sekte, die erg zwart-wit dacht. Hun teksten gaan voortdurend over de kinderen van het licht en de kinderen van de duisternis. En dat je je hele leven moet vechten tegen de engel van de duisternis, in een proces van discipline en perfectie. Daar leek men niet zo bang te zijn om het kwaad aan te wijzen...
Unde malum? Waar komt het kwaad vandaan? Een van de grote vragen in de theologie (en niet alleen daar), een vraag van alle tijden. Zou het de bedoeling van de teksten zijn om je maar niet suf te gaan piekeren over het antwoord op deze vraag en er liever over na te denken hoe je er mee om wil gaan? Is Hamas het kwaad dat uitgeroeid moet worden? Of de nederzettingen van Israel? Het uitroeien, althans voorzover dat met raketten gebeurt, maakt het er niet beter op, gezien het nieuws van de laatste weken. Moeten onze gedachten gaan in de richting van de "helicopterview" van Jesaja? Van bovenaf gezien overweegt het goede? Daar dan maar op vertrouwen, en je niet van de wijs laten brengen door al wat/wie zich al te indrukwekkend of machtig gedraagt op aarde?

Over de Matteustekst, over de zaaier en het zaad, staan er vijf preken in mijn register, drie in Geldrop en twee in mijn vorige gemeente. Ik zal mijn oogmerk maar liever richten op Jesaja. Niet dat de notie "zaad" niet aan de orde komt, daarvoor hebben de twee teksten veel te veel met elkaar te maken; de woorden "woord", "zaad" en "zaaier" binden de twee lezingen aan elkaar. Er is ook verschil: bij Jesaja gaat geen zaad / woord verloren zoals bij Matteus wel gebeurt. Juist niet; de woorden van God doen waar ze er voor zijn. En de distels, die in het evangelie van Matteus de groei van het zaad verstikken krijgen bij Jesaja de kans niet: ze worden vervangen door cipressen. Dus de tekst uit Jesaja is wat blijmoediger en aansprekender. Hoeft ook niet uitgelegd te worden zoals bij de woorden van Jezus in Matteus blijkbaar wel nodig is; in ieder geval bestaat de lezing uit twee delen, zeg maar tekst en uitleg. Waarbij ik me afvraag of de uitleg zoveel meer duidelijkheid schept: die gaat niet over zaaier of zaad maar over verschillende soorten grond. Een groot verschil tussen beide lezingen is in ieder geval ook dat Jezus het heeft over de woorden van "het koninkrijk", een woord dat de profeten niet kennen. En dat het koninkrijk iets met geheim te maken heeft, iets dat zich niet zomaar voor iedereen ontsluit, iets waar je je blijkbaar eerst mee in moet laten. Ik ga kort door de bocht en begrijp "koninkrijk" als: dat wat hemel en aarde verbindt, wat de hemel naar de aarde haalt. En dan denk ik ongeveer in de buurt van "het woord" van Jesaja te zijn... Je kunt horen zonder te verstaan - laat ik daar maar eens wat over nadenken...

Nu dan toch: vrede (Zacharia) en rust (Matteus). Na twee zondagen achter elkaar teksten te hebben gelezen die bol stonden van waarschuwingen en ongemak, duiken wij nu de "comfort zone" in. Jezus vraagt niet teveel van mensen: zijn juk is zacht, zijn last is licht. En mensen die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan wordt door Jezus rust beloofd. Wat zijn dat voor mensen, de vermoeiden en de zwaar beladenen? Dat zouden de mensen kunnen zijn die de profeet op het oog heeft: ze zijn weer terug in het land, terug uit de ballingschap, de tempel wordt weer opgebouwd. Maar ondertussen: de vermoeidheid slaat toe, en de moedeloosheid. Er is nog zo veel te doen, we kunnen het niet overzien, en wij zijn maar een klein en kwetsbaar groepje.
Zijn wij eigenlijk ook van die mensen die zwaar beladen door het leven gaan? Voelen we ons aangesproken door die woorden van Jezus? En hoe komt dat dan? Zien we het ook wel eens niet zitten? Opgejaagd door het leven gaan en nergens tijd voor hebben - dat is het levensgevoel van veel mensen. En in de kerk zeggen we wel dat daar de plek is om op adem te komen - maar in de praktijk lijken we meer op een activiteitencentrum, er moet altijd wat te doen zijn, leven in de brouwerij / kerk. Zou het goed zijn om deze tekst tot aanleiding te nemen om eens wat naar binnen te kijken? En wat zou het te betekenen hebben dat verstandigen het niet snappen maar kinderen wel? Ik moet denken aan een bekend geworden citaat van kerkvader Augustinus: "Onrustig is ons hart totdat het rust vindt bij U". Even kijken of dat de lijn gaat worden voor zondag...

De lezingen zijn tegenstrijdig. De tekst uit Jeremia wil mensen in vrede laten leven. De evangelietekst zegt dat Jezus geen vrede brengen wilde, maar eerder verdeeldheid. Daarmee is de evengelietekst iets uit de rubriek: "wee de toevallige kerkganger". Want je zult maar toevallig, of eindelijk een keer weer, naar de kerk zijn gekomen omdat je erop vertrouwt dat het daar over de liefde van God gaat, en dan dit horen.
Ik ga zondag de tekst uit Jeremia pakken als uitgangspunt. Over de evangelietekst heb ik al enkele keren gepreekt in de afgelopen jaren. Niet dat het bij Jeremia nou over iets heel anders gaat. Ook daar is de teneur: hoe houd je je staande in een omgeving waar je niet wil zijn en waar je het niet prettig vindt?
Jeremia heeft de boodschap: bid voor de stad waar je bent en zoek de vrede. Wie zijn de mensen vandaag, die het liefst weg zouden willen lopen uit de situatie waarin ze zijn belandt? Ik moet denken aan mensen die in hun gezin de enige zijn die "er nog aan doet". Ik moet ook denken aan de "stabilitas loci" uit de regel van de benedictijnen: daar waar je bent, daar is je plek, daar kun je tot een zegen zijn. Niet weglopen, niet dagdromen, niet verlangen naar het andere, betere. Waar je nu bent is je plek, is ook God te vinden. "Alle Zeit ist Gottes Zeit. Jeder Ort ist Gottes Ort" meldt mijn duitse commentaar...

Dit is andere koek, als je de teksten van vorige zondag nog in gedachten hebt. Daar lazen we dat Jezus zijn volgelingen de wereld instuurde, met de verzekering: ik ben met jullie alle dagen. Nu krijgen de volgers van Jezus de wind van voren: ik zend jullie als schapen tussen de wolven. Leuk.
Behalve schapen en wolven nog meer dieren: Slangen, duiven, mussen. Het is goed om je te realiseren dat deze teksten geschreven zijn in tijden waar christenen vervolgd werden om hun geloof, realiteit voor de evangelist Matteüs. Tijden dus waar je er goed aan deed van de dieren te leren, want mensen waren vaak niet te vertrouwen...
Het verhaal gaat dat Menno Simons (1496-1561), vroege voorouder / stichter van de Doopsgezinden, samen met een aantal gelijkgestemden met een paardenwagen op de vlucht voor de autoriteiten was (die kennelijk niet wisten hoe hij er uit zag). Zij werden staande gehouden en men vroeg aan de man die de teugels in handen had: is Menno Simons in de wagen? Hij draaide zich om naar achteren en gaf de vraag door: is Menno Simons in de wagen? "Nee" klonk het uit de wagen. Toen de lucht geklaard was schijnt hij gesproken te hebben over Matteus 10,16: slim als de slangen maar simpel als de duiven. Want gelogen had hij niet: Menno Simons was niet in de wagen, hij zat voorop en mende de paarden...
Mussen komen in de bijbel voor op plaatsen waar het over vertrouwen gaat. Is dat dan waar Jezus met zijn woorden heen wil? Toch weer, in de lijn van vorige zondag: wees maar niet bezorgd! - ?
Maar - ik weet nog niet of ik zo uitdrukkelijk de kant van de dieren op wil, dat heb ik een aantal jaren geleden ook al gedaan n.a.v. deze tekst. Ik wacht nog even af of de duif / geest ...