In het laatste stuk uit het boek Job horen wij dat God - min of meer - aan de kant van Job staat en kwaad wordt op de vrienden van Job. Kennelijk heeft God liever te maken met mensen die hem aanklagen dan met mensen die hem verdedigen. Dat geeft te denken als we de neiging hebben om gebeurtenissen theologisch "kloppend" te willen maken. Pure ironie: de vrienden die tegen Job gezegd hebben dat hij een goddeloze is (want straf gekregen) hebben de gebeden van Job nodig. Hij bidt voor zijn vrienden: ze wisten niet wat ze zeiden. Een beetje vreemd is het sprookjesachtig vervolg: alles komt goed... Job krijgt van alles het dubbele aantal terug. Vreemd omdat het lijkt alsof kinderen tegen elkaar weggestreept kunnen worden. Maar ook omdat het lijkt dat dit eind van het verhaal het geheel weer onderuithaalt. Is het dan niet wachten op de Satan die opnieuw verschijnt bij de hemelse raadsvergadering en zegt: "ja, zolang het goed gaat is geloven makkelijk..." De aanklager komt in hst 42 trouwens niet meer terug, terwijl je dat eigenlijk wel zou verwachten vanuit het begin van het boek.
Vers 6 over het berouw van Job blijkt vertaaltechnisch een moeilijk stuk te zijn...

Van 354 leerlingen van een school in Maastricht is het examen ongeldig verklaard. Dat is niet hun schuld, maar zij hebben wel de gevolgen te dragen. "Als het nou overal in Nederland zo was, kon je dat nog verdragen. Maar het is alléén hier bij ons!" zei een van de leerlingen, geciteerd in de krant. Nu kun je in dit geval wel een paar schuldigen aanwijzen, maar dat is nog geen antwoord op de vraag: "Waarom overkomt mij dit en een ander niet?". Het is de vraag van het boek Job. We zijn aangekomen bij hoofdstuk 38. Er zijn een aantal redevoeringen geweest door de vrienden van Job, die allemaal een verklaring voor deze vraag proberen te geven, en Job die er telkens op reageert waarbij zijn antwoord vaak gaandeweg meer een gebed tot de Eeuwige wordt. Job 38 is een gedicht dat een loflied op de schepping zingt, door de auteur God zelf in de mond gelegd. Je kunt dit lezen als: ik ben God en jij, Job, maar een nietig mensje. Hou dus je mond maar. Maar zo is het, denk ik, toch niet helemaal bedoeld...

Het leed dat Job treft heeft - zo is het verhaal opgebouwd - als oorzaak een weddenschap in de hemel. Daar komen God en de hemelbewoners, waaronder de Satan, bij elkaar. God maakt daar de fout om op te scheppen over zijn aardse vriend Job. Dat had hij beter niet kunnen doen, want de Satan neemt dat als aanleiding om God tot een weddenschap uit te dagen: ik zal je laten zien dat Job zijn geloof verliest als het hem niet meer voor de wind gaat. Die voorstelling is literair prachtig, maar ik vraag me af of het ons gerust kan stellen. Het is zo dat in deze voorstelling de Eeuwige inderdaad een grens stelt aan alle kwaad dat de satan kan uitvoeren - maar het kan dus ook zomaar gebeuren dat hij zich tot een weddenschap laat verleiden... Dit beeld bevat ook de geruststelling dat het in ieder geval niet aan Job zelf gelegen heeft dat hem het noodlot treft (waar zijn vrienden verderop toch anders over blijken te denken) - maar wat voor troost is dat als God willekeurig met ellende rondstrooit? Je zou uit dit stuk de conclusie kunnen trekken dat het beter is om niet al te voorbeeldig te leven als mens, want dan vestig je hemelse aandacht op je en je weet maar nooit waar dat op uitloopt... Maar ik denk dat het boek niet bouwstenen voor dogmatiek wil aanreiken over hoe het leed in de wereld verdeeld wordt. Veel boeiender lijkt me om te gaan kijken naar het tussenmenselijke: wat doen wij zelf als we naar iemand toegaan die door onmetelijke ellende is getroffen? Hebben we verklaringen bij ons waarom dat zo kon gebeuren? Hebben we de neiging de getroffene ook van het geloof af te helpen, zoals de vrouw van Job? Of zien we meer in zeven dagen zitten zwijgen, zoals de vrienden die hem opzoeken? Wat zijn wij voor mensen, "als het kwaad goede mensen treft", zoals de titel van een boek van Harold Kushner was, dat in mijn studietijd heel wat mensen aansprak...

Wat heb je gedaan? Dat is de vraag die in beide lezingen (Genesis 4 en Johannes 21) speelt. Petrus heeft zijn Heer en vriend Jezus verloochend toen die zijn hulp het meest nodig had. In de steek gelaten. Drie keer, dus hij kan zich niet vergist hebben. Nu krijgt hij - zonder dat dit verloochenen uitdrukkelijk genoemd wordt, maar je voelt het gewicht van de woorden - weer nieuwe opdrachten: een hoeder en herder te zijn. Een hoeder en herder zijn voor zijn broer, dat had ook Kain moeten doen. Wat heb je gedaan? vraagt de Eeuwige hem. Wat hij heeft gedaan is: hij heeft zijn broer vermoord. Dat zegt hij niet, hij vraagt alleen of hij zijn broer moet hoeden soms? Ja, dat moet hij. Hoe het kwam: Jaloers geworden op hem omdat er iets was dat die broer moeiteloos lukte en hem niet. En daarna de jaloezie en de woede in zich gekoesterd, gevoed, groot en sterk gemaakt (had hij vrienden op facebook die hem aangemoedigd hebben?) - tot het niet meer te houden was.
Zo heeft God de mensen niet bedoeld.

De broodvermenigvuldiging, of eigenlijk beter: het teken van het brood, is een gebeurtenis die - net als de tempelreiniging van vorige zondag - bij alle evangelisten voorkomt. Niemand kon dus het verhaal van Jezus vertellen zonder dit verhaal, het is dus van groot belang. Eigenlijk komt het in vier evangeliën zelfs zes keer voor. Meestal indentificeren lezers/hoorders van dit verhaal zich met de leerlingen van Jezus: we moeten uitdelen onder de behoeftigen om tekort te lenigen. Maar bij Johannes moeten we misschien niet meteen die kant op. Want hier hebben de leerlingen van Jezus helemaal geen taak. Jezus doet alles zelf. We zijn dus niet in eerste instantie uitdelers maar in eerste instantie ontvangers. Ik wil het verhaal zoals Johannes het vertelt recht doen en ga hier de nadruk op leggen. We hebben er voor gekozen om op deze zondag het avondmaal te vieren. Vanwege deze tekst. Broodfeest dus...

Jezus geneest heel veel mensen. Dat is in deze tekst niet te ontkennen. Als wij over onverklaarbare genezingen horen, worden we meestal wat wantrouwig. Als ik me voorstel dat ik niet in Geldrop maar ergens in Afrika deze tekst zou uitleggen, zou ik het wel anders moeten doen. Daar hebben ze er geen enkele moeite mee om Jezus als wonderdoener aan te roepen, en er ook op te vertrouwen dat er met hun ziekten iets zal gebeuren door hem. Ons Europees christendom vinden ze daar maar zuinigjes en rationeel ingeperkt. En ja: kerken die geen verklaringsprobleem hebben met wonderdoener Jezus, groeien. Kerken die het genezingswonder zien als symbolische verwijzing, krimpen. Kort door de bocht gesproken. Ik vind het wel boeiend om me af te vragen: welke kerk zit dichter bij de sfeer die uit het evangelie blijkt: het koninkrijk van God is aangebroken en dat verandert een aantal dingen - ? Ik weet het nog niet zo goed, maar ik voel behoefte om het er over te hebben, bij zoveel genezingen...

Toch goed dat er vier evangelien in de bijbel staan, denk ik weleens. Nu ook weer. Want: als ons enkel het Johannesevangelie zou zijn overgeleverd, dan hadden we niet eens de naam van Jezus' moeder geweten. Johannes noemt Maria (zonder dus die naam te noemen) maar twee keer in zijn evangelie: hier, aan het begin, en op het eind, onder het kruis.
Het verhaal voor zondag is bekend: Kana, Jezus verandert water in wijn.
Er staan daar zes stenen watervaten. Die zijn voor de rituele reiniging. Het getal zes is net geen zeven, geen volkomenheid. Er ontbreekt dus van alles, het is niet perfect. Er is ook helemaal geen bruid, niet genoemd althans, en de bruidegom is er wel, maar naamloos, en hij komt er niet zo goed van af: lek en gebrek aan alle kanten.
Daar gaat Jezus dus wat aan doen: hij zorgt dat het leven gevierd kan worden. Dat zou ons eigenlijk moeten aanspreken. Of hadden we hem liever iets anders zien doen? Iets met moraal, met ethiek? Genezing? Ook zijn reactie naar zijn moeder is bot, hij gaat op afstand van haar. Liever hadden we misschien gehoord: "lieve moeder, ik zal er wat aan gaan doen, bedankt voor de tip". Maar niet dus. Is Jezus anders in zijn eerste optreden dan je zou verwachten?
Het schijnt trouwens zo te zijn dat de jonge kerk dit verhaal tot onderdeel van Epifanie gemaakt heeft als tegenhanger van een heidens feest in Egypte: in de nacht van 5 op 6 januari werd de god Aeon geboren, de god van tijd en eeuwigheid volgens de egyptische mythologie. Er werd feestelijk water geschept uit de Nijl en het verhaal gaat dat veel bronnen die nacht geen water maar wijn gaven...

Deze woorden lijken te wijze op wat wij tegenwoordig geloofscrisis noemen. Johannes de Doper die ook Jezus heeft gedoopt en zijn hele leven heeft ingezet om wegbereider te zijn voor Jezus, weet ineens niet meer of hij niet op het verkeerde paard heeft gewed. Het optreden van Jezus maakt hem niet blij maar brengt hem in verwarring. Hij ziet dat Jezus het onrecht waartegen Johannes fel is opgetreden niet bestrijdt maar met de veroorzakers van het onrecht vriendjes lijkt te willen zijn. Terwijl hij, Johannes, in de gevangenis zit, vanwege zijn rol als klokkenluider. Heeft Johannes verkeerde verwachtingen gehad? En, misschien nog wel belangrijker: hebben wij verkeerde verwachtingen van Jezus? Advent is de tijd om je vooroordelen aan de kant te doen en je verwachtingen te zuiveren - om ruimte te scheppen voor de komst van God naar ons. Dat kan misschien ook wel eens betekenen dat er gekoesterde voorstellingen moeten sneuvelen om open te kunnen zijn. Is dat het?