"Proef de kerk" is het thema van de startzondag. Ook bij ons, maar dan wel anders. Het idee van de landelijke kerk heeft de buitenstaanders op het oog: ze komen proeven of de kerk iets voor hen is. We zagen dat niet zo zitten in het voorbereidingsgroepje. Maar we proeven zelf ook van de kerk: de gemeenschap, de goede werking die onze aanwezigheid en onze woorden kunnen hebben. Het proeven krijgt de vorm van een picknick: we gaan fietsen en proeven van de natuur, de bloemen, de broodjes, en nog veel meer. En hopelijk proeven we ook van het mooie weer, en hoeven we geen regen smaken. Zacheus is de man waarover we gaan nadenken, maar we zien hem nu niet als buitenstaander van de kerk, maar als iemand die wij allen goed kennen. Want zijn benadering van Jezus past wel bij onze manier van geloven. Denk ik zo...

In het "Sjema", het grote gebod uit Dtn 6, dat door deze geleerde gesprekspartner van Jezus wordt geciteerd, wordt niet gevraagd om in God te geloven, maar hem lief te hebben. En dat is wat anders. Want dan gaat het niet om het juiste inzicht of denkmodel, maar om de taal van het hart. Om de ontferming, bijbels gesproken. Om deze parabel goed te verstaan moeten we weten dat destijds door de "gewone" joden op Samaritanen neer werd gekeken, ze golden als halve heidenen, je kon daar niets goeds van verwachten. Dat is dus precies het tegenovergestelde van wat we vandaag met "Samaritaan" associëren, namelijk: zorg en hulpverlening. Dat is gekomen door deze bijbeltekst.
Over tegenstellingen gesproken: terwijl ik het lees doemen voor mijn ogen nieuwsberichten op, van nog niet zo lang geleden, waar precies het tegenovergestelde gebeurt van wat Jezus hier de Samaritaan laat doen. Groepen mensen, gedreven door haat en bereid tot geweld, drommen samen rond onderkomens van vluchtelingen en bedreigen deze mensen. Hoe kan het dat mensen de sensoren voor "ontferming" - daar gaat het om in deze tekst - zomaar kwijtraken? Niet zien in wat voor nood een ander verkeert en wat de behoeften zijn?
Spannend qua uitleg vind ik - geen tegenstelling, maar wel verschil - dat, terwijl vandaag vermoedelijk de meeste mensen zich met de Samaritaan identificeren, de Oude Kerk de tekst eeuwenlang anders uit heeft gelegd: wij zijn de beroofde. En Christus is de ware Samaritaan...

Niet kunnen horen en niet goed kunnen praten betekent een enorm lijden voor degene die het betreft. Meer dan gezonde mensen zich doorgaans realiseren drijft het je in de isolatie; contact met andere mensen is nooit (meer) normaal. Hulpmiddelen helpen je vaak een stuk op weg, maar het blijven hulpmiddelen. Zou je de tekst zo kunnen lezen dat Jezus wel alle aandacht heeft voor de betekenis van dit lichamelijke gebrek? In ieder geval gaat hij een stuk lijfelijker te werk dan hem gevraagd is, ipv handen op te leggen raakt hij de bewuste plekken aan een maakt gebruik van speeksel. Zoveel lijfelijkheid is als ongemakkelijk ervaren en heeft in de loop van de tijd voor correctiepogingen aan de tekst gezorgd, en misschien is het ook wel de reden dat Matteus en Lucas dit verhaal, dat ze gekend moeten hebben, hebben laten liggen; het komt alleen bij Marcus voor. Toch is het zeer de vraag of Marcus dit heeft opgeschreven alleen om zijn lezers te melden dat Jezus doofheid kan genezen. Jezus beweegt zich hier en in de teksten eromheen langs de grens heidens-gelovig. Daarmee wordt het een algemene vraag: hoe open zijn wij voor God? Hoeveel heidendom (in de zin van: niet open zijn voor God) zit er in ons? Hoe zeer hebben we nodig dat anderen die meer in God zien de hulp voor ons inroepen: leg deze de handen op! - ???

Een emotionele Jezus. Verdriet en woede. Jezus huilt over Jeruzalem omdat men niet ziet wat de vrede dient. Mijn eerste associatie, met het nieuws uit Barcelona, is, dat ik me Jezus voorstel, verdrietig over wat mensen aanrichten, niet op weg naar vrede, maar gericht op het opwekken van angst en ontzetting. Ik weet nog niet of ik die gedachte mee kan nemen naar de preek.
Jezus trekt de aandacht! Keert de tafels van de wisselaars om, dat is niet zachtzinnig. Terwijl het bij dat wisselen ging om zaken die grotendeels aan de tempel ten goede kwamen, dus bínnen het religieuze leven betekenis hadden. Spannende vraag: kan woede iets goeds teweegbrengen? Wat hebben de wisselaars de volgende dag gedaan?
Nu zou ik het kunnen hebben over het verband van religie en commercie. Moet ik aan Lourdes denken? Of aan onze onvolprezen collectebonnen?
De vraag die aan de basis ligt lijkt me eerder deze te zijn: wat maakt de kerk voor ons tot een plek van gebed, een plek om God te ontmoeten? Wat maakt het tot een "heilige" plek voor ons, en hoeveel ruimte heeft bedrijvigheid zonder hieraan afbreuk te doen? Dus die kant wil ik maar een beetje op...

Het opschrift boven dit gedeelte luidt in oudere bijbeluitgaven vaak: "de wonderbaarlijke visvangst". Daarmee ligt de focus op het wonder in de zin van het doorbreken van de verwachtingsregels of natuurwetten. Ik denk dat er beter boven dit stuk kan staan "roeping van leerlingen" of iets in deze richting. Want dat is waar het eigenlijk om gaat. Daarbij kan de zin over het vangen van mensen wat onprettige gedachten rond "zieltjeswinnerij" oproepen, maar dat is niet helemaal terecht: het woord wat er staat kun je misschien beter met "meenemen" vertalen, "vangen ten leven" is de eigenlijke zin. Dit voorzover je je gedachten door het woord "vangen" laat bepalen. Maar ook het diepe water heeft een betekenis: het duidt waarschijnlijk op zelfonderzoek. Vissen in het diepe water wil dan zeggen dat Jezus Petrus er toe brengt om zijn diepste motieven op het spoor te komen, zoeken dus onder het oppervlak van je bewustzijn: waartoe ben je er? Waar wil je heen met je leven? En daar gaat het nou net om voordat Petrus (en de anderen) de boten achterlaten en Jezus volgen op zijn weg.

Dit gaat over onze neiging over anderen oordelen te vellen. Of we die oordelen ook kenbaar maken tegenover de ander, of juist niet maakt voor de invloed van het oordelen op onze eigen geest niet uit. Als ik Jezus goed begrijp schuilt daarin een miskenning van onze eigen behoefte aan barmhartigheid van de kant van God en anderen. Jezus verduidelijkt wat hij zeggen wil met de bekende zin over balk en splinter.
Er is een sprookje van de Deense schrijver Hans-Christian Andersen (een paar jaar geleden was ik het museum dat rond zijn persoon en werken is opgezet, in Odense), het sprookje van de sneeuwkoningin; daarin speelt ook de splinter een rol. Dat sprookje gaat over een spiegel die breekt en waarvan de splinters in de ogen van de mensen terechtkomen zodat ze de werkelijkheid niet meer goed waarnemen. Ook bij Karl, de protagonist van dit sprookje. Als hij iets moois waarneemt wordt hij aggressief en moet het vernietigen. Het eind van het sprookje is dat door een vloed van tranen de splinter uit het oog wordt weggespoeld, Karl kan de schoonheid van de dingen weer toelaten en er van genieten, ook van de aanwezigheid van andere mensen. De boodschap van het sprookje (denk ik): soms moeten we eerst verdriet meemaken voordat we de balk in ons eigen oog kunnen zien en de andere mens als zus/broer kunnen waarnemen. Zou toch mooi zijn als daar niet eerst bittere tranen voor nodig zijn...

De herder met het schaap op de schouders, het motief van de Goede Herder, is een oer-symbool van het christelijk geloof. Het is aangetroffen in de catacomben in Rome. Onmisbaar voor het geloof: Jezus richt zich op het ene schaap/de ene mens en laat de massa achter. Ik heb de indruk, kijkend naar het kerkelijk erf, dat we tegenwoordig ook liever blij zijn met de 99. De mensen die er nog zijn, in de krimpende kerk. Vasthouden wat (i.c. wie) je hebt, en geen onbekend avontuur starten. Moeten we zo wel kijken, of nodigt ons het evangelie ook uit om anders te kijken? Ons richten op wie we niet (meer) zien? En beseffen we wel, hoe zeer met de woorden rond verloren raken, zoeken, vinden de kern van geloven omschreven wordt? Zijn gelovige mensen niet degenen die door God gevonden zijn / zich hebben laten vinden? Ik zal proberen door te gaan op dit betekenisveld: verloren gaan, zoeken, gevonden worden.

Bij deze passage moeten we bedenken dat onze situatie anders is dan degene waarin deze woorden zijn geschreven. De gemeente ten tijde van Matteus kende vervolging. Het was gevaarlijk om christen te zijn. Sommige christenen overleefde het niet. Wij kunnen misschien aan Egypte denken, waar koptische christenen bedreigd worden en er regelmatig aanslagen op kerken zijn. Als we dat niet doen, zal de passage dat de bedreigers niet alles met je kunnen doen, niet bij je ziel kunnen, geen troost oproepen, maar juist de angst waarvoor het troost wil zijn.
Ondertussen staat in deze paar verzen wel drie keer de oproep: Wees niet bang! Dit is dus de rode draad door het verhaal.
Wij worden niet bedreigd, en we kunnen van de daken roepen wat we willen, wellicht zonder dat iemand er wat om geeft. Maar de vraag is natuurlijk of bij ons de angst voor mensen helemaal weg is als het om het geloof gaat. Durf je het er over te hebben, of zakt je al snel de moed in de schoenen? Zeg je misschien veel te snel tegen jezelf dat ze het vast niet zullen waarderen als je over geloof praat?
Hoe afhankelijk zijn wij van wat anderen er van vinden?