Gerd Theissen, prof voor Nieuwe Testament in Heidelberg, heeft ooit over deze tekst een preek gehouden waarin hij niets anders deed dan verklaren waarom de engelen in deze vertelling geen enkel woord spreken. Dat is namelijk raar: engelen zijn er in de bijbel altijd om een boodschap over te brengen, die spreken ze uit bij de ontvanger en dan zijn ze weer weg. Maar deze engelen zeggen niets, ze bewegen alleen maar. Gerd Theissen verklaart het zwijgen van de engelen met dat ze onderling in discussie zijn omdat ze er ook niets van snappen dat ze een opdracht kregen waar geen woorden aan te pas komen. Elke engel denkt er anders over, waarom die opdracht zo is, ze zijn onderling in discussie en ze zijn het allerminst met elkaar eens. Je kunt hun gesprek niet horen, maar Theissen zal het vertalen: die vertaling is zijn preek. Boeiend! Wat Theissen ervan maakt ga ik niet doen, dat is na te lezen in zijn boek "Erlösungsbilder", maar ik heb wel een ideen waarom de engelen zwijgend bezig zijn. Voor hier en nu alleen dit: Jakob heeft in een droom een godsontmoeting die van hem een ander mens maakt, er is iets kostbaars aan het gebeuren. "God is hier, en ik heb het niet doorgehad". Jakob noemt die plek Bethel, huis van God. Wij hebben andere plekken van godsontmoeting. Kerkgebouwen bijvoorbeeld, toch???

"Deel je leven" is het thema van de startzondag. We delen ons leven, of stukjes daaruit, met de mensen in ons huis, met vrienden, de krant delen we met de buurman, en soms delen we onze zorgen met een ander. In de kerk delen we ook stukjes van ons leven, en daardoor vormt zich een gemeenschap en wordt die ook sterk. "Deel je leven" oftewel: Waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over" (Lukas 6, 45). Is dat zo? Soms zijn er ook dingen in ons hart die de weg naar de mond niet vinden, we houden het voor onszelf. Om te delen moeten we namelijk wel weten dat het ook veilig terechtkomt, wat we zeggen. Toch is tegenwoordig "delen" een steeds aanwezig symbool in elke smartphone-app. Zitten we wel te wachten op wat er allemaal zo massaal gedeeld wordt?
In de dienst zondag delen een aantal mensen hun hobby's met ons. En dat is misschien een goede aanleiding om nog meer met elkaar te delen, iets van je geloof bijvoorbeeld. Want geloven is toch iets van het hart, dat zijn weg naar buiten vindt? Wat we zeggen en wat we doen, zegt iets over wat er in ons leeft...

Van Jezus kan je toch moeilijk zeggen dat hij de mensen met handige trucjes of goedkope beloften overhaalt om aanhanger van hem te worden. Ook niet, dat hij, zoals veel sektes vaak doen, gebruik maakt van kwetsbare momenten in een mensenleven om iemand er toe te verleiden hem te volgen. Integendeel, hij waarschuwt ervoor om al te snel volgeling van Christus te willen zijn. Dit is geen uitnodiging, dit is afremmen van enthousiasme. De teksten (Dtn. 30, 15-20 en Lk. 14, 25-33) gaan over kiezen. Jezus wil dat je, alvorens je christen te gaan noemen, het risico dat je daardoor loopt, incalculeert. Dat klinkt een beetje hol in onze tijd, want je hebt er doorgaans geen nadeel van om je als christen te "outen", maar in andere tijden was dat wel zo. Behalve aan Dietrich Bonhoeffer, die vanwege het geloof in Christus tot keuzes kwam die hem uiteindelijk zijn leven kostten, denk ik ook aan de film "Des hommes et des dieux", die we enkele maanden geleden met een groep in het Kruispunt hebben gekeken: Negen trappistenmonniken in een klooster in het Atlas-gebergte leven in volledige harmonie met de (moslim-)omgeving, erkend en gewaardeerd door de plaatselijke bevolking. Dan staat er een groep moslim-extremisten op en eist dat alle buitenlanders het land verlaten. Om hun eis kracht bij te zetten vermoorden ze een groep kroatische arbeiders. Met veel pijn en moeite moeten de trappisten een afweging maken tussen weggaan of blijven, tussen zelfhandhaving en roeping. De overheid biedt hen aan het klooster door militairen te laten bewaken. Ze wijzen dat af en verzorgen zelfs een islamitische strijder die gewond is. Een paar dagen later nemen de extremisten de monniken gevangen.
Misschien kun je het zo zeggen: Christendom is geen feelgood-religie. Christen zijn is een keuze waar je nog spijt van kan krijgen. Denk er goed over na.

Niet zo'n vrolijke tekst voor midden in de zomer, bij hopelijk mooi weer, waar toch de meeste mensen een beetje in hun 'comfortzone' zitten. In Duitsland heeft deze tekst zijn vaste plek op de "Buss- und Bettag" in november, een dag van boete en berouw. Daar past de oproep beter om in te gaan door de smalle poort, en de waarschuwende woorden rond de mogelijkheid van het "te laat". Worden er weinig mensen gered? is de beginvraag. Liggen we er wakker van of ons leven wel goed terechtkomt? En indien nee: Zouden we er wakker van móeten liggen? Het lijkt me nog zeer de vraag of degene die de vraag stelt er wakker van ligt, het is een algemene vraag. En Jezus heeft het niet zo op algemene (want toeschouwers-) vragen, en maakt het persoonlijk. Hij is niet van algemene vragen gediend, waarschijnlijk ook omdat hij op weg is naar Jeruzalem, en dat zal, zo wordt steeds meer duidelijk, geen succes-nummer worden. De "smalle poort" - dat klinkt naar ontbering en discipline, en dat geeft deze tekst de nodige ernst. Waar sta ik met mijn leven, waar wil ik heen? - het is een belangrijke vraag. En inderdaad: niet wat algemeen is zal me helpen, niet de "mainstream" of de "publieke opinie". Ik heb mijn eigen weg te gaan en te verantwoorden.

Twee jaloerse vrouwen? De NBV zet ons m.i. op het verkeerde been. Want zij laat duidelijk haar voorkeur voor Maria blijken. Dat is een voorkeur die uit de tekst niet af te leiden is. Er staat niet dat Maria het beste deel gekozen heeft, maar het goede. Er staat ook niet dat Martha zich "veel te druk maakt", maar dat zij bezorgd en druk is met het vele. Dat is geen verwijt, dat is erkenning. Jezus is niet de scheidsrechter die de een gelijk gaat geven ten koste van de ander. Hij gaat niet mee in de gedachtegang van Martha. Ik denk dat het beter is het oordeel uit deze tekst te halen. Meister Eckhart verstaat de tekst zelfs "andersom" dan de NBV doet; voor hem is Martha degene die voorkeur verdient, ook de voorkeur in de woorden van Jezus dus. Zij is namelijk verder dan Maria, want breder geörienteerd; zij kan op meer manieren God dienen, zij heeft "het vele" terwijl Maria nog achterloopt en met een enkel ding bezig moet zijn. En natuurlijk was Martha wel degene die Jezus gastvrij ontvangt in haar huis. Dat was geen vanzelfsprekendheid, als je naar het begin van het hoofdstuk kijkt. Dus geen tegenstelling uit deze tekst halen in de zin van: mediteren is belangrijker dan handelen. Het is allebei belangrijk: handen uit de mouwen - en handen kunnen vouwen.

Het verhaal over de opvolging van Mozes door Jozua lijkt vooral over de rechtmatigheid van leiding te gaan. Dat Jozua de enig juiste toekomstige leider van het volk is, is dat de boodschap? Voor de eerste lezers misschien wel, maar wat moeten we daar dan vandaag aan ontlenen? Ik vind het lastig een raakvlak met vandaag te ontwaren, al maak ik bij mensen die gaan sterven vaak iets mee dat lijkt op de reactie van Mozes: niet reageren op het eigen einde, maar zorgen om wie achterblijft: hoe moet het verder? - Maar die kant wil ik nu niet op, dat zou de tekst geschikt maken voor b.v. zondag voleinding. Een paar dingen in de tekst vallen op die op een bijzondere positie van Mozes lijken te wijzen. Mozes mag, anders dan Mirjam en Aäron, het land van de belofte zien, ook al mag hij er niet binnengaan. Hij zal sterven met een beeld van het beloofde land op zijn netvlies. En na Mozes wordt het vinden van de wil van God anders: Jozua moet bij alle beslissingen eerst met de priester contact maken. Dat heeft Mozes nooit hoeven doen, hij had het "in zich". Had Mozes een meer directe verbinding met God dan het na hem ooit iemand zal kunnen hebben? Of is het de boodschap voor de mensen op de grens naar het land van belofte: God zal niet (meer) direct spreken, "van mond tot mond" zoals bij Mozes, maar zijn wil zal gezocht moeten worden - ?

De tekst is een passage uit het verhaal van Bileam (Num 22 - 24) maar is zodanig gekozen dat je aan dit stuk het hele verhaal van Bileam kunt ophangen. Bileam kan niet anders dan Israel te zegenen hoewel hij voor het tegenovergestelde in de arm wordt genomen. Kenmerkend voor beide personen, voor Bileam de profeet en voor Balak de koning van Moab, is een groot geloof in de kracht van woorden. Woorden met de kracht van vloek of zegen. Een kracht die wij vandaag niet zomaar aan woorden toekennen - tenzij wij die woorden op social media zetten waar zij hun werk gaan doen. Dat lijkt me de vraag voor zondag: wat doen we met woorden, wat brengen ze teweeg? Bileam is overigens wel een figuur dat tot de verbeelding spreekt, hij is ook wat ambivalent. Is hij nou echt een profeet van de god van Israel (waarom gaat hij dan steeds mee in de opdracht van Balak een vloek tot stand te brengen? Of is dit hele ritueel gewoon een show die hij opvoert om Balak te laten zien dat hij zijn uiterste best doet?), of is hij een profeet in algemene zin, die het evengoed ook bij andere religies zou kunnen vinden? Dat laatste wordt hem door nieuwtestamentische bronnen verweten. Hij is wel de enige profetische figuur die ook in buitenbijbelse bronnen als profeet genoemd wordt. Zo gezien lijkt hij flink aan de weg te hebben getimmerd. Wie meer over dit schitterende figuur wil weten kan (mits Duits geen bezwaar is) hier kijken. Een waardevolle gedachte aan het gedrag van Bileam vind ik dat hij, door of ondanks zijn rituelen, duidelijk maakt dat God niet zomaar beschikbaar is. We kunnen hem niet voor ons karretje spannen. Ook Bileam de "man met het geopende oog" moet hem zoeken en "misschien" komt er verbinding...

De slang, door Mozes opgericht in de woestijn. Ieder die door een slang gebeten is en naar deze levenloze slang van koper ziet, zal in leven blijven. De slang is een symbool dat niet eenduidig is. In mijn boekenkast staat een boek over "het symbool van de slang" en dat is best een heel dik boek. De slang is het symbool voor de macht van de farao, ze siert, als kobra, de hoofdbedekking van de farao. In Kanaän was de slang het symbool voor de afweer van het kwade, in Genesis is ze juist het inbegrip van kwaad en verleiding. En omdat een slang haar huid kan afleggen is zij vaak ook symbool voor het nieuwe begin, voor wedergeboorte. En dan nog de esculaap natuurlijk, symbool in onze dagen voor apotheek en dokter. In mijn dikke boek staat nog veel meer, een erotische betekenis b.v. nog. In het verhaal in Numeri 21 is de slang voor het volk Israël met zonde verbonden. De zonde die in het spel is, is de opstand tegen Mozes en God, en als basis daarvoor het niet kunnen waarderen van de dingen die men heeft. Zonde is verkeerd, maar ik kan ook heel goed begrijpen dat het volk de moed in de schoenen zinkt, na de zoveelste tegenslag op de grens van het beloofde land. Nu doet Edom zijn grenzen dicht, en ze moeten een gigantische omweg maken. Wordt het ooit nog wat met de toekomst die hun voor ogen staat? Ik kan begrijpen dat, zoals het er staat, "de ziel van het volk het niet meer kon verdragen" en moet denken aan de vluchtelingen uit ons dagelijks nieuws...