Opnieuw een tekst uit de afscheidsredenen van Jezus. In het Johannesevangelie is vanaf de voetwassing in hst 13 t/m hst 17 eigenlijk één afscheidsrede. Jezus zegt dat het voor zijn leerlingen goed is dat hij hen verlaat. Misschien kun je daarbij denken aan kinderen die het huis uitgaan: afscheid doet pijn, maar is wel een voorwaarde voor het ontwikkelen van zelfstandigheid. Het verhaal van Jezus zal zo het verhaal van zijn volgelingen worden. Sterker eigenlijk nog: het verhaal over Jezus is niet meer een verhaal over toen en daar, maar het verhaal van allen die zich door hem laten inspireren. Jezus raakt los van tijd en plaats, wordt van persoon tot werkzame kracht. Lastiger aan de tekst zijn waarschijnlijk voor ons de referenties aan een rechtsgeding dat er gaande is, er vallen woorden als waarheid, leugen, zonde, gerechtigheid, pleitbezorger, oordeel. Deze beelden begrijp je alleen als je je realiseert dat de gemeente t.t.v. Johannes onder hoogspanning staat: vervolgingen en conflicten met de joodse gemeenschap. Overal is de vraag aanwezig: aan welke kant sta je? Dat is anders dan bij ons. Bij ons geen nadeel voor gelovige mensen, van die vraag heeft onze manier van geloven niet zoveel last. Of vergis ik me nu?

De lezing wijst al richting hemelvaart, afscheid van Jezus. Het zijn raadselachtige uitspraken van Jezus over dat de leerlingen hem niet meer zullen zien en dan weer wel. Als een hete aardappel gaan die formuleringen heen en weer tussen Jezus en de leerlingen: onverteerbaar. Jezus duidt met zijn formuleringen op zijn naderende einde: sterven en opgewekt worden. Het zal op iets goeds uitlopen maar eerst zal er verdriet zijn. Hij vergelijkt met het barensweeën van een vrouw. Als ik me losmaak van de situatie van Jezus en de leerlingen blijft voor ons de vraag: Ervaren wij dat ook wel eens zo, dat Jezus niet zichtbaar is in de dingen die we meemaken? Is God uit beeld geraakt, ver weg? De Jesajatekst (Jes 40,26vv) verwoordt die ervaring ook: we zijn in ons leven op een plek waar we niet willen zijn, en God lijkt hier geen invloed te hebben. De ervaring van de ballingschap: ik ben hier niet thuis, en God is ver. Maar geen moment in ons leven is zonder God, wel is hij vaak anders aanwezig dan we zouden willen.

Dankzij het Luthers Leesrooster dat wij nu volgen t.g.v. het reformatiejubileum lezen we deze palmzondag de intocht van Jezus in Jeruzalem volgens Johannes. Dat komt niet zo vaak voor. Daarom let ik op de veschillen met de andere evangelisten. Bij Johannes "vindt" Jezus een ezel waar hij op gaat zitten, de leerlingen komen er niet aan te pas. In de andere evangelien stuurt hij de leerlingen er op uit om de ezel te zoeken. Bij Johannes is er eigenlijk geen regie in het gebeuren, het overvalt de mensen gewoon en ze reageren impulsief. Ook geen kleding en palmtakken op de weg gespreid bij Johannes. Iedereen wil Jezus zien. En dat komt omdat bij Johannes de opwekking van Lazarus eraan vooraf gaat (en niet de tempelreiniging). Dit nieuws verspreid zich als een lopend vuur en men noemt hem een koning. Daar reageert Jezus dan weer op door op de ezel te gaan zitten. Waarmee hij aangeeft hoe hij dan als koning begrepen zou willen worden. Er is een tegenstelling: de mensen zitten vol van woorden, terwijl Jezus met geen enkel woord reageert. Hier wordt al zichtbaar dat de rol van Jezus omschreven is met wat hij ondergaat, niet door wat hij zou kunnen. Hij zal de graankorrel zijn die in de aarde valt om het eigen leven te verliezen en nieuw leven mogelijk te maken. Toonzetting voor de Stille Week.

"De wonderbaarlijke spijziging" of "Het wonder van het brood". Zulk soort opschriften heeft in veel bijbels de passage die we lezen. Zo worden onze ogen en oren richting "wonder" gestuurd. Nu is het een zeer bekend bijbelverhaal dat door alle evangelisten wordt verteld (Matteus en Markus ieder twee keer zelfs), maar het is wel van belang om de verschillen te zien. Johannes is namelijk anders dan de anderen. Bij hem deelt bv Jezus zelf uit aan de mensen, zijn leerlingen komen er niet aan te pas. En bij Johannes is er ook geen sprake van honger. Bij de andere evangelisten wordt Jezus door de leerlingen op de noodzaak van eten gewezen, bij Johannes begint Jezus zelf, en ipv dat de leerlingen hem op iets wijzen gaat hij hen "op de proef stellen". Kortom: het draait bij Johannes om Jezus zelf. Hij is het brood des levens, daar loopt alles op uit, en dat is de boodschap die gehoord wil worden. Zo wordt de vraag die er aan ons als lezers wordt gesteld die van de blikrichting. Voordat we overgaan tot delen (we collecteren voor de honger in Afrika) moet de blikrichting kloppen. En als ik het goed begrijp betekent dat vaak: wegkijken van de getallen en kijken naar wat er in je hart is. In de lijn van wat we lezen vieren wij de maaltijd van de Heer.

Van de Deense sprookjesschrijver Hans Christian Andersen is een sprookje bekend met de titel "Der Tannenbaum" (ik ken alleen de Duitse titel). Daarin beschrijft hij de lotgevallen van een denneboom. Het absolute hoogtepunt dat hij in zijn leven mee mag maken is dat hij op kerstavond bij een gezin naar binnen mag en in een heerlijk licht wordt gezet, en ook versierd wordt met heel veel moois. Sprakeloos van genot ondergaat de boom deze ene periode, nooit meer is het in zijn leven zo onvoorstelbaar mooi geweest. Maar er is één nadeel: Daarna kan hij nooit meer blij zijn. Het verdere leven van de denneboom stelt niks meer voor, vergeleken met dit hoogtepunt. Ik zie hier het verschil met het verhaal van de verheerlijking van Jezus op de berg. Voor Jezus is dit moment van heerlijkheid juist de krachtbron om de komende teleurstellingen te doorstaan. En, misschien is het voor ons ook wel goed om momenten van puur geluk en godservaring als houvast te zien, als we het moeilijk hebben met de weg die we moeten gaan. Zo'n moment van geluk en godservaring, om op terug te kijken, zou er voor velen kunnen zijn zondagmorgen: er is een huwelijksinzegening en er wordt gedoopt. Momenten wellicht om nu of later kracht en inspiratie aan te ontlenen.

De tekst speelt met het woord "zien". "Zie, wij gaan naar Jeruzalem" zegt Jezus tegen zijn leerlingen. De NBV heeft dat woord helaas wegvertaald. Het gaat om de vraag: zie je wat er speelt, zie je de betekenis van Jezus? De leerlingen zijn blind voor wat er rond Jezus speelt. De evangelist zegt in vers 34 drie keer dat ze er totaal niets van snapten, wat Jezus zei. Terwijl de leerlingen, van wie je eigenlijk anders zou verwachten, blind zijn voor wat er rond Jezus speelt, is de blinde bedelaar de enige die kan zien. Hij roept Jezus met "zoon van David", dus hij heeft zijn catechismus goed geleerd. En hij volgt Jezus uiteindelijk. Dat is bijzonder, want bijna altijd worden genezenen naar huis gestuurd bij Lucas. Dus hier gaat het om een ander volgen: het na-volgen op de weg naar Jeruzalem, op de weg waarvan Jezus niet veel goeds heeft te verwachten. Dat de ogen van de blinden open zouden gaan, dat was in die tijd een voorstelling die messiaanse betekenis had. En Martin Luther (het is 500 jaar reformatie dit jaar) vond dat we allen de "bedelaarskunst" zouden moeten leren, namelijk roepen om ontferming, en je niet van de wijs laten brengen door mensen die er anders over denken of je de mond willen snoeren. Bedelaarskunst...

Zout van de aarde en licht in de wereld noemt Jezus zijn leerlingen, en de mensen die gekomen zijn om zijn woorden te horen. Wij zijn nog in het begin van de bergrede van Jezus. Een van de vragen bij deze tekst is natuurlijk: tot wie heeft Jezus de woorden gesproken, wie had hij op het oog? Hij heeft - naar alle waarschijnlijkheid - niet aan een kerk gedacht die er zou komen na hem. Toch is het boeiend om je die vraag te stellen: inhoeverre is de kerk tegenwoordig zout (dus bederf voorkomend) en licht (in het donker) voor de samenleving? Wat we zien is dat de kerk krimpt en aan maatschappelijke relevantie verliest. En geloof is in onze samenleving zo langzamerhand een verdacht woord aan het worden, niet een woord dat per se vertrouwenwekkend is. Religieus extremisme en fundamentalisme hebben ervoor gezorgd dat door "onkerkelijke" tijdgenoten ook naar christelijk geloof met gemengde gevoelens wordt gekeken. Kan de kerk wat doen? Of hoeft dat helemaal niet? Want Jezus zei niet dat er iets moest gebeuren met zijn volgelingen, maar hij verklaarde hoe hij hen zag. Als er niets hoeft te gebeuren, is het dan misschien zo dat we ons te weinig van onze potentiele mogelijkheden bewust zijn?

"Met de bergrede kan ik geen politiek bedrijven" zei ooit Otto von Bismarck, en velen zeiden het hem na sindsdien. Dat is misschien ook wel zo. Toch kun je deze woorden van Jezus, de zaligsprekingen, wel zien als zijn, zeg maar, partijprogramma. Het is verkiezingstijd in Nederland, dus wij denken al gauw in deze termen. Dit is het eerste publieke optreden in het Matteusevangelie waarbij Jezus zich expliciet tot de mensenmassa's richt. Dus dit is waar hij voor staat. Dit is zijn inaugurele rede. En als je die term gebruikt dat valt meteen het verschil op met die andere inaugurele rede van anderhalve week geleden, in Amerika. Jezus prijst de zachtmoedigen, de reinen van hart, de armen van (levens-) geest en doorzettingsvermogen gelukkig. Het verschil kan bijna niet groter zijn. Zo zie je meteen maar weer: Jezus is niet van deze wereld. En wat dat dan voor ons betekent...?