Niet zo'n vrolijke tekst voor midden in de zomer, bij hopelijk mooi weer, waar toch de meeste mensen een beetje in hun 'comfortzone' zitten. In Duitsland heeft deze tekst zijn vaste plek op de "Buss- und Bettag" in november, een dag van boete en berouw. Daar past de oproep beter om in te gaan door de smalle poort, en de waarschuwende woorden rond de mogelijkheid van het "te laat". Worden er weinig mensen gered? is de beginvraag. Liggen we er wakker van of ons leven wel goed terechtkomt? En indien nee: Zouden we er wakker van móeten liggen? Het lijkt me nog zeer de vraag of degene die de vraag stelt er wakker van ligt, het is een algemene vraag. En Jezus heeft het niet zo op algemene (want toeschouwers-) vragen, en maakt het persoonlijk. Hij is niet van algemene vragen gediend, waarschijnlijk ook omdat hij op weg is naar Jeruzalem, en dat zal, zo wordt steeds meer duidelijk, geen succes-nummer worden. De "smalle poort" - dat klinkt naar ontbering en discipline, en dat geeft deze tekst de nodige ernst. Waar sta ik met mijn leven, waar wil ik heen? - het is een belangrijke vraag. En inderdaad: niet wat algemeen is zal me helpen, niet de "mainstream" of de "publieke opinie". Ik heb mijn eigen weg te gaan en te verantwoorden.

Twee jaloerse vrouwen? De NBV zet ons m.i. op het verkeerde been. Want zij laat duidelijk haar voorkeur voor Maria blijken. Dat is een voorkeur die uit de tekst niet af te leiden is. Er staat niet dat Maria het beste deel gekozen heeft, maar het goede. Er staat ook niet dat Martha zich "veel te druk maakt", maar dat zij bezorgd en druk is met het vele. Dat is geen verwijt, dat is erkenning. Jezus is niet de scheidsrechter die de een gelijk gaat geven ten koste van de ander. Hij gaat niet mee in de gedachtegang van Martha. Ik denk dat het beter is het oordeel uit deze tekst te halen. Meister Eckhart verstaat de tekst zelfs "andersom" dan de NBV doet; voor hem is Martha degene die voorkeur verdient, ook de voorkeur in de woorden van Jezus dus. Zij is namelijk verder dan Maria, want breder geörienteerd; zij kan op meer manieren God dienen, zij heeft "het vele" terwijl Maria nog achterloopt en met een enkel ding bezig moet zijn. En natuurlijk was Martha wel degene die Jezus gastvrij ontvangt in haar huis. Dat was geen vanzelfsprekendheid, als je naar het begin van het hoofdstuk kijkt. Dus geen tegenstelling uit deze tekst halen in de zin van: mediteren is belangrijker dan handelen. Het is allebei belangrijk: handen uit de mouwen - en handen kunnen vouwen.

Het verhaal over de opvolging van Mozes door Jozua lijkt vooral over de rechtmatigheid van leiding te gaan. Dat Jozua de enig juiste toekomstige leider van het volk is, is dat de boodschap? Voor de eerste lezers misschien wel, maar wat moeten we daar dan vandaag aan ontlenen? Ik vind het lastig een raakvlak met vandaag te ontwaren, al maak ik bij mensen die gaan sterven vaak iets mee dat lijkt op de reactie van Mozes: niet reageren op het eigen einde, maar zorgen om wie achterblijft: hoe moet het verder? - Maar die kant wil ik nu niet op, dat zou de tekst geschikt maken voor b.v. zondag voleinding. Een paar dingen in de tekst vallen op die op een bijzondere positie van Mozes lijken te wijzen. Mozes mag, anders dan Mirjam en Aäron, het land van de belofte zien, ook al mag hij er niet binnengaan. Hij zal sterven met een beeld van het beloofde land op zijn netvlies. En na Mozes wordt het vinden van de wil van God anders: Jozua moet bij alle beslissingen eerst met de priester contact maken. Dat heeft Mozes nooit hoeven doen, hij had het "in zich". Had Mozes een meer directe verbinding met God dan het na hem ooit iemand zal kunnen hebben? Of is het de boodschap voor de mensen op de grens naar het land van belofte: God zal niet (meer) direct spreken, "van mond tot mond" zoals bij Mozes, maar zijn wil zal gezocht moeten worden - ?

De tekst is een passage uit het verhaal van Bileam (Num 22 - 24) maar is zodanig gekozen dat je aan dit stuk het hele verhaal van Bileam kunt ophangen. Bileam kan niet anders dan Israel te zegenen hoewel hij voor het tegenovergestelde in de arm wordt genomen. Kenmerkend voor beide personen, voor Bileam de profeet en voor Balak de koning van Moab, is een groot geloof in de kracht van woorden. Woorden met de kracht van vloek of zegen. Een kracht die wij vandaag niet zomaar aan woorden toekennen - tenzij wij die woorden op social media zetten waar zij hun werk gaan doen. Dat lijkt me de vraag voor zondag: wat doen we met woorden, wat brengen ze teweeg? Bileam is overigens wel een figuur dat tot de verbeelding spreekt, hij is ook wat ambivalent. Is hij nou echt een profeet van de god van Israel (waarom gaat hij dan steeds mee in de opdracht van Balak een vloek tot stand te brengen? Of is dit hele ritueel gewoon een show die hij opvoert om Balak te laten zien dat hij zijn uiterste best doet?), of is hij een profeet in algemene zin, die het evengoed ook bij andere religies zou kunnen vinden? Dat laatste wordt hem door nieuwtestamentische bronnen verweten. Hij is wel de enige profetische figuur die ook in buitenbijbelse bronnen als profeet genoemd wordt. Zo gezien lijkt hij flink aan de weg te hebben getimmerd. Wie meer over dit schitterende figuur wil weten kan (mits Duits geen bezwaar is) hier kijken. Een waardevolle gedachte aan het gedrag van Bileam vind ik dat hij, door of ondanks zijn rituelen, duidelijk maakt dat God niet zomaar beschikbaar is. We kunnen hem niet voor ons karretje spannen. Ook Bileam de "man met het geopende oog" moet hem zoeken en "misschien" komt er verbinding...

De slang, door Mozes opgericht in de woestijn. Ieder die door een slang gebeten is en naar deze levenloze slang van koper ziet, zal in leven blijven. De slang is een symbool dat niet eenduidig is. In mijn boekenkast staat een boek over "het symbool van de slang" en dat is best een heel dik boek. De slang is het symbool voor de macht van de farao, ze siert, als kobra, de hoofdbedekking van de farao. In Kanaän was de slang het symbool voor de afweer van het kwade, in Genesis is ze juist het inbegrip van kwaad en verleiding. En omdat een slang haar huid kan afleggen is zij vaak ook symbool voor het nieuwe begin, voor wedergeboorte. En dan nog de esculaap natuurlijk, symbool in onze dagen voor apotheek en dokter. In mijn dikke boek staat nog veel meer, een erotische betekenis b.v. nog. In het verhaal in Numeri 21 is de slang voor het volk Israël met zonde verbonden. De zonde die in het spel is, is de opstand tegen Mozes en God, en als basis daarvoor het niet kunnen waarderen van de dingen die men heeft. Zonde is verkeerd, maar ik kan ook heel goed begrijpen dat het volk de moed in de schoenen zinkt, na de zoveelste tegenslag op de grens van het beloofde land. Nu doet Edom zijn grenzen dicht, en ze moeten een gigantische omweg maken. Wordt het ooit nog wat met de toekomst die hun voor ogen staat? Ik kan begrijpen dat, zoals het er staat, "de ziel van het volk het niet meer kon verdragen" en moet denken aan de vluchtelingen uit ons dagelijks nieuws...

Op het eerste gezicht gaat de tekst gewoon over het herstel van het gezag van Aäron na pogingen tot opstand en rebellie. De onbetwiste rol van Aäron als priester wordt bevestigd van hogerhand, God zegt dat hij het is en moet blijven. Krachtiger kan het niet in een samenleving. Zouden er politici zijn die naar zoiets verlangen in de huidige tijd, waarin kerk en staat gescheiden horen te zijn? Geen scheiding van kerk en staat dus hier. Ik lees er iets in van de zinvolle rol van gezag: waar blijft een volk (een samenleving, zou je kunnen zeggen met het oog op onze tijd), als het alle kanten opgestuurd wordt en aan allerlei frustraties, ambities of passies van individuele mensen probeert te gehoorzamen? Dan raakt het de weg kwijt. Want soms moet het belang van het geheel prevaleren boven behoeften van enkelingen. De veelheid van stemmen die onmogelijk gehoorzaamd kan worden zie ik ook in de evangelielezing (Lukas 8,26-39) terug: de enge man heeft duizend stemmen in zijn hoofd en probeert die te gehoorzamen. Onbegonnen werk! Daar gaat een mens aan kapot. Jezus legt de vele stemmen in hem het zwijgen op (en inderdaad, hij heeft daartoe het gezag). Terug naar de eenvoud, lijkt mij dus het thema voor zondagmorgen...

"We kunnen ze makkelijk aan!" "We vermorzelen ze met gemak!" Dat is een soort strijdvaardige taal die in oorlogen thuis hoort, en die we min of meer ook accepteren van het voetbal. In de bijbel komen we dit soort peptalk liever niet tegen. Hier is het de verwoording van een minderheidsstandpunt. Het volk van God heeft de slavernij achter zich gelaten en staat op de grens van het beloofde land. Nu hebben ze verkenners gestuurd en die komen met goed nieuws (het land is vruchtbaar) en slecht nieuws: ze zijn onoverwinnelijk. De wanhoop slaat toe. Men gelooft niet meer in de goede afloop, niet in de zin van de hele onderneming. De moed zakt in de schoenen. De meerderheid van de commissie zegt: dit durven we niet aan. "We vermorzelen ze met gemak" zegt Kaleb, het minderheidsstandpunt. Maar dat komt over als peptalk, en niet als realistische inschatting of als vertrouwen in de toekomst.
Waardoor laten wij ons van de wijs brengen? Wat maakt dat wij het vertrouwen in de toekomst of het spoor van onze levensweg kwijt raken? Door wie of wat laten wij ons van de wijs brengen? En wat zou dan kunnen helpen om voet bij stuk te houden? Dat lijken mij de vragen...

Preken met Pinksteren. Het heeft iets oneigenlijks. Je zou het moeten hebben over waarom je er bent, en dat is raar. Was er geen Pinksteren geweest zouden wij er als christelijke gemeente ook niet zijn. Aan de andere kant moet het natuurlijk gaan over de Geest, die vernieuwende kracht die ons enthousiast maakt (en ook weer heel gewoon is, zo gewoon als de kerk). Dus het aspect van het "gewone" en het aspect van het gewoontedoorbrekende ligt een beetje met elkaar in de clinch. Er valt me, zo bij de eerste blik op de teksten, wel een verschil op tussen de klassieke pinksterlezing uit Handelingen 2 en de evangelietekst. In Handelingen ligt de nadruk op het onverwachte gebeuren en de verrassende mogelijkheden. In Johannes meer op het overwinnen van de angst. Daar gebeuren ook geen spectaculaire zaken en blijft de blik gericht op de kleine kring, al gaat het in alle teksten wel over het overwinnen van beperkingen. In Handelingen worden de mensen door de Geest gedreven, in Johannes door de Geest genezen. Misschien is het goed, zo met tweeduizend jaar christendom in onze rug en een onzekere toekomst voor de boeg, om meer de kant van Johannes uit te kijken? Zijn we meer gebaat bij de genezende dan de aandrijvende kracht van de Geest? Of moeten we juist terug naar het enthousiasme en de durf van toen? - Ik ben er nog niet uit. Misschien ga ik ook wel het trefwoord "taal" als vertrekpunt gebruiken; er is in Duitsland net een Zonder-Woorden-Boek verschenen, voor mensen die op reis gaan en de taal van het land waar ze zijn niet spreken...